Kuzey Makedonya hudutlarındaki Manastır kentinde 1871’de doğan şair, babası Binbaşı Osman Şahabettin Bey’in 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Plevne’de şehit düşmesinin akabinde ailesiyle İstanbul’a geldi.
Tophane’deki Feyziye Mektebi’nde birinci tahsili tamamlayan Şahabettin, Eyüp Askeri Rüşdiyesi’ne başlasa da okulun yıkılması üzerine, Gülhane Askeri Rüşdiyesi’ne devam etti ve askeri liseden 1880’de mezun oldu.
Cenap Şahabettin, kura ile Tıbbiye İdadisi’ne girdi, iki yıl okuduktan sonra Askeri Tıbbiye’nin 5. sınıfına kabul edildi.
Doktor yüzbaşı olarak 1889’da okulu bitiren şair, uygun bir derece ile mezun olduğu için 1890 yılında cilt hastalıkları alanında eğitim görmek üzere devlet tarafından Paris’e gönderildi.
Paris’te dört yıl kalan usta edebiyatçı, döndükten sonra Mersin, Rodos ve Cidde’de karantina hekimliği ve sıhhiye müfettişliği misyonlarında bulundu.
Önce divan şiiri, akabinde Batı üslubuna yöneldi
Henüz 14-15 yaşlarındayken divan gazellerini taklit ederek şiire başlayan ve birinci şiirlerini okuldayken yazan usta edebiyatçının birinci yapıtları, 1885’te Muallim Naci’nin yönettiği “Saadet” gazetesinde yayımlandı.
Şahabettin, “Mekteb”, “Hazine-i Fünun”, “Maarif” ve “Malumat” mecmualarında hal, içerik ve anlatım bakımından farklı şiir denemelerinde bulundu. Usta şair evvelce Muallim Naci’nin tesiriyle divan şiiriyle ilgilense de daha sonra Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hamid Tarhan’dan etkilenerek Batı biçimi şiire yöneldi.
Dönemin önemli edebiyat dergisi “Servet-i Fünun”da şiirleri yayımlanan şair, vakitle Tevfik Fikret ve Halit Ziya Uşaklıgil ile Servet-i Fünun edebiyatının üç kıymetli isminden biri oldu ve şiirleriyle devrin edebiyat dünyasında çokça tartışıldı.
Şahabettin, bir müddet sonra “Servet-i Fünun” şairlerinden ayrılarak ferdi şiiri tercih etti ve şiirde heceyi müzikle uyumlu kullanmayı savundu.
Şiiri “Sözcüklerle yapılmış resim” olarak tanımlıyordu
Usta şair, Tanzimat’tan sonra Batı edebiyatı etkisinde gelişen Türk şiirinde Abdülhak Hamid’in akabinde en büyük yenilikleri yapanlar ortasında yer aldı; İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra Meclis-i Kebir-i Sıhhi üyeliği ve Daire-i Umur-ı Sıhhiyye müfettişliği vazifelerini üstlendi.
Bir periyot düz yazıya yönelen ve “Tanin”, “Hürriyet”, “Kalem”, “Hak” gazetelerinde makaleler yazan Şahabettin, “Sözcüklerle yapılmış bir resim” olarak tanımladığı şiirde, aşk ve tabiat bahislerine yük verdi.
Cenap Şahabettin’i, Balkan Savaşlarından sonra birkaç sefer Avrupa’ya gönderen “Tasvir-i Efkar” gazetesi, usta kalemin yazılarını, “Avrupa Mektupları” başlığıyla yayımladı.
Hekimlikten 1914’te emekliye ayrılarak Darülfünun’da Türk edebiyat tarihi, Batı edebiyatı ve Fransızca dersleri okutan şair, Birinci Dünya Savaşı yıllarında ise 4. Ordu Kumandanı Cemal Paşa’nın davetiyle Suriye’ye gitti. Şahabettin’in bu seyahatleri, 1918’de “Suriye Mektupları” ismiyle okura ulaştı.
Şahabettin, nesir alanında eserler verdiği üzere tiyatroyla da ilgilendi; 2. Meşrutiyet devrinde sürat kazanan tiyatro çalışmalarına katılarak, “Sahne-i Osmaniye” ve “Darülbedayi” üzere toplulukların edebi heyetlerinde vazife aldı.
Kurtuluş Savaşı yıllarında Ulusal Gayret’i küçümseyen kelamlar sarf ettiği ileri sürülerek, öğrenciler ve başka birtakım hocalar tarafından aleyhinde şovlar düzenlenen usta şair, 1922’de Ali Kemal, İstek Tevfik, Hüseyin Daniş ve Barsamyan Efendi’yle üniversitedeki vazifesinden istifa etmek zorunda kaldı.
Başarılı edebiyatçı, ömrünün son yıllarında ağır bir formda Fransızca-Türkçe kelamlık üzerinde çalışsa da, yapıtı tamamlayamadan, beyin kanaması nedeniyle 12 Şubat 1934’te İstanbul’da vefat etti. Usta şairin cenazesi, Bakırköy Mezarlığı’nda kızı Destine Hanım’ın yanına defnedildi.
Türk edebiyatında şair kimliği ile ön planda olan Şehabettin, Meşrutiyet’in ilanına kadar çoğunlukla şiir yazdı, 1908’den sonra ise nesirler kaleme aldı. 1908 öncesi 179, sonrası yalnızca 30 şiir yayımlayan müellif, 1908’e kadar 95 makale, bu tarihten sonra ise 903 makalesini okurlarla buluşturdu.
Mustafa Asım Efendi, Muallim Naci ve mahalle komşuları Pir Vasfi, çocuk yaşta şiire ilgi duyan Şahabettin’i bu alana çekerek ona birinci şiir bilgileriyle şiir yazma zevkini aşıladı.
Üç isim de periyotlarında divan edebiyatı geleneğini sürdüren şairlerdendi. Usta şairin kaleme aldığı gazel özelliği bulunan birinci şiiri, 1885’te Saadet gazetesinde yayımlandı.
İlk iki yıl yazdığı 19 şiirin tamamı gazel, birçok da Pir Vasfi, Muallim Naci ve Namık Kemal’in gazellerine yapılmış nazire yahut tahmistir. Bu yıllardan sonra Abdülhak Hâmid ve Recâizâde Mahmud Ekrem etkisi daha belli hale gelir.
Eserleri
Şiir: “Tamat”, “Seçme Şiirleri”, “Bütün Şiirleri”, “Elhan-ı Şita”, “Yakazat-ı Leyliye”
Tiyatro: “Yalan”, “Körebe”, “Küçükbeyler”, “Merdud Aile”
Gezi yazısı: “Hac Yolunda”, “Afak-ı Irak”, “Avrupa Mektupları”, “Suriye Mektupları”, “Medine’ye Varamadım”
Düz yazı: “Evrak-ı Eyyam”, “Nesr-i Harp”, “Nesr-i Sulh”
İnceleme: “William Shakespeare”, “Kadı Burhanettin”
