Hayat kıssasını ve çalışmalarını anlatan, Osmanlı ve İslami sanat tarihinde uzman Prof. Dr. Nurhan Atasoy bu yaşa kadar hayatının süratle geçtiğini ve hâlâ çocukluk fotoğraflarına baktığı vakit daha dün üzere hissettiğini söyleyerek, “Çok süratli ve dolu bir hayat yaşadım. Dönüp baktığım vakit birçok insan ‘keşke’ der. Natürel çok eksiklikler var, daha hoş diğer şeyler yapabilirdim lakin çok keşkelerim yok. Yani hayatımda eksikliklerimin eksikliğini çok hissetmedim” sözlerini kullandı.
Babasının işi münasebetiyle Tokat’ta dünyaya gelen Atasoy, çok sevecen bir aileye sahip olduğunu ve yaramazlıkla dolu çocukluğuna rağmen ailesinin ona hiç kızmadığını, çocukluğunun çok rahat ve hoş geçtiğini aktardı.
Atasoy, Tokat’ta kendi ismini taşıyan bir devlet kütüphanesi yapıldığını belirterek, “Kütüphaneye birçok kitap bağışı yapıldı. Ben kendi kitaplarımı yapamadım lakin bana çok hoş jest yapanlar da var. Tokat Kent Kütüphanesi de bana bir vitrin ayırdı. Benden berbat bir heykelimi yapmışlar. Oraya aldığım mükafatların birçoklarını ve kıyafetler yolladım” diye konuştu.
“TARİH DERSİNDEN ÇOK ISTIRAP ÇEKTİM”
Lise yıllarında tarih dersini ezberi bir ders olmasından ötürü hiç sevmediğini ve daima ikmale kaldığını lisana getiren Atasoy, şöyle devam etti:
“Benim ezber kabiliyetim sıfır. Onun için tarih dersinden çok ıstırap çektim. Lisede bir tarih hocamız vardı. Adeta kültür tarihi dersi yapıyordu. Onun derslerine bayıldım. O vakit Türk tarihine ilgi duymaya başladım. Bir de nerede gördümse ufak tefek Türk motifleri onları kopya ediyordum, ilgim vardı. Sonra liseden mezun oldum. Rastgele bir kısım bana önerilmemişti. Ben kendi kendime çocukları sevdiğimden ‘ya pedagoji yapayım’, ‘ya da sanat tarihi yapayım’ dedim. Ablam, ‘sen Türk motiflerine ilgi duyuyorsun sanat tarihi kısmı açılmış İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde istersen bir de ona bak’ dedi ve ben sanat tarihini seçtim.”
Nurhan Atasoy, girdiği kısımda o periyot yalnızca 4 öğrencinin yer aldığını aktararak, “Bölümde az öğrenciyle okumanın yararını gördüm. Derslerimizde yüksek sınıflardan da öğrencilerle ortak derslerimiz vardı ve bir de sanat tarihi seyahatlerimiz oluyordu. Her yaz Anadolu’da yahut öteki bir bölgede incelemeler yapıyordu hocalarımız. Biz de onların yanında nasıl inceleme yapılır, yapıtlara nasıl bakılır onu görüyorduk” dedi.
Bir Alman hocasının vasıtasıyla üniversitede düzenlenen programlarda faal rol aldığını söyleyen Atasoy, şu bilgileri verdi:
“Bize yarım bir desen veriyordu, mesela bir halı deseni ‘bunu tamamlayın’ diyordu. Ben onun istediği biçimde çabucak tamamlayabiliyordum. O çeşit şeylere kabiliyetim vardı. Sonra hocamız Anadolu kervansaraylarını çalışıyordu ve kervansarayları geziyorduk. Gittiğimizde planını çıkarmak için çizimler alıyordu, o çizimlere en yararlı yardımcı bendim. Hoca beni o seminerlerde, seyahatlerde yakından tanıdı. Sonra onun derslerini daha uygun anlamak için biraz İngilizcem vardı, Almanca dersleri de almaya başladım. Böylelikle yetiştim. Mezuniyetime yakın Alman hocam beni asistan olarak almak istedi. Ancak o sırada dekan olan Mazhar Şevket İpşiroğlu beni asistan aldı.”
“Mazhar Bey ile Türk sanatıyla ilgili çalışmalar yaptım. 3. Murat Surnamesi diye tanınan ve 3. Murat’ın oğlu Şehzade Mehmet’in sünnet düğünü anlatan bir yazma vardır. Bu sünnet düğünü hem yazıyla hem de 250 çift sayfa minyatürle resimlendirilmiştir. Günümüze hepsi gelmemiştir, 60, 70 sayfası kayıptır. Çok büyük bir yapıttır. İnanılmaz görsel bir gereçtir. Bunun üzerinde Mazhar Şevket İpşiroğlu ile doktoramı yaptım.”
Doktoradan sonra heyette yer alan arkeolog Ord. Prof. Dr. Arif Müfid Mansel’in, tezinde İbrahim Paşa Sarayı’nı gereğince çalışmadığını tenkit etmesi üzerine Atasoy, bugün Türk İslam Yapıtları Müzesi olan İbrahim Paşa Sarayı’nı çeşitli külfetlerle 5 yılda çalıştığını anlattı. Prof. Dr. Atasoy, “İbrahim Paşa Sarayı, beni çok enteresan bir yola soktu. O sırada onarımın da yapılması çok enteresan oldu. Benim minyatürde gördüğüm ayrıntıları yapıda daha rahat görüyordum ve yapının onarımında rol oynadım. Mesela minyatürde kırmızı direkler görünüyordu, onun nerede olduğunu ben keşfettim” açıklamasını yaptı.
“MİNYATÜRLERDE ÇOK BİLİNMEYEN BİLGİLER VAR”
Tüm çalışmalarında Türk minyatürlerine bir sanat yapıtı olmaktan fazla birer görsel evrak olarak baktığını vurgulayan Atasoy, “Minyatürlerde çok bilinmeyen bilgiler var. Bu biçimde birçok ayrıntısı, sanat tarihinde görsel olarak anlatabildim” tabirini kullandı.
Nurhan Atasoy, son periyotta yaptığı çalışmalar ortasında şimdi basılmayan Türk ve Osmanlı donanması üzerine bir kitap olduğunu aktararak, şunları kaydetti:
“Onun bütün gerecinin birden fazla da minyatür. O minyatürde Osmanlı donanmasının bayraklarını, gemilerdeki fenerleri, yani birçok ayrıntısı buldum. Hatta gemi tiplerini. Çok hoşuma giden, çok zevk aldığım bir çalışma oldu. Bence değerli bir şey. Zira donanma çalışan çok arkadaş var. Çok hoş çalışmalar yaptılar. Lakin ben büsbütün bir sanat tarihçisi gözüyle baktım.”
Osmanlı çinisi üzerine Julian Raby ile yeniden uzun yıllar üzerinde çalışarak ‘İznik Seramikleri’ diye bir kitap yayınladığını söyleyen Atasoy, “Londra’da basıldı ve ödül aldı. Bu kitap Avrupa’da yazıldığı için bir kitabın nasıl yapıldığını da orada öğrendim” dedi.
“İPEK KİTABIM GERİMDE BIRAKTIĞIM BİR ABİDEDİR”
Atasoy, 2001’de yayımlanan ‘İpek: Osmanlı Dokuma Sanatı’ kitabını yazarken de 20 ülke gezdiğini ve araştırmalar yaptığını lisana getirerek şunları anlattı:
“70 bilmem kaç müze, koleksiyon ve manastır gezmişim. Yani inanılmaz bir emek. Çalışması 14 yıl sürdü ve Türk İktisat Bankası bastırdı. O kadar sabırlı, o kadar cömert davrandılar. Böyle bir kitabı ancak bir araştırma kurumu yaptırabilirdi. Ama o denli bir kitap yaptık ki abide bir kitap oldu. Sahiden çok emek var. Oburu bunu yapamazdı. Bu kitabı yaparken Sovyetler Birliği dağılmıştı. Dağıldığı ülkelere gittik, o ülkelerde ekmek bulmak bile çok zordu. Rusya’nın başı baş olduğu bir devirde orada çalışmaya başladık. Çok enteresan Sovyetler Birliği sırasında gittim, tam dağıldığı sırada da gittim, birkaç yıl sonra tekrar gittim, sonra yeniden gittim. Her gidişimde hiçbiri birbirine benzemiyor. O denli bir süratli değişim olmuştu. İşte o değişimin içinde çok zahmetli vakti gördüm. Lakin Rusya gerçekten Türk ipeği için bulunmaz bir kaynaktı. Bu kitap gerimde bıraktığım bir abidedir. Anlatılacak çok öyküm var. Çok komik şeyler de var. Düşündüğüm vakit her ülkeye çok seyahat ettiğim, dostluklar kurduğum için müzelerde bana olağanüstü hoş muamele ettiler. Her tarafı araştırmalarım için açtılar.”
Nurhan Atasoy, ‘Derviş Çeyizi’ çalışmasında da Türkiye’de tarikat giysisi ve kuşam tarihini ele aldığını, kitabın ortaya çıkış kıssasında ise Bursa’da bir arkadaşının vasıtasıyla duvar resmi görmek için bir konuta gittiğinde orada tanıştığı Safiyüddin Erhan’ın emeğinin çok olduğunu tabir etti.
“HÂLÂ ÇILGIN ÜZERE ÇALIŞMAKTAYIM”
Atasoy, Osmanlı çadırları üzerine de minyatürlerden yola çıkarak bir kitap hazırladığını belirterek, şu bilgileri verdi:
“Bir proje geliyor elime, ona kaptırıyorum kendimi, gece gündüz meczup üzere çalışıyorum. Gerçekten gece 04.00’te yattığım oluyordu. Çok çalıştım. Kimse beni çalışmaya zorlamadı. Tam aksine ‘yeter artık’ dedikleri oldu. Lakin ben kendimi kaptırınca o denli oluyor. Artık de Kütahya kıyafetleri ile ilgili çalışıyorum. Eski yayınlardan notlar çıkarmışım. O notları tasnif ediyorum, birleştirip bilgiler ediniyoruz, hala çılgın üzere çalışmaktayım. İnşallah bir de Kütahya’ya gidip kıyafetleri çıkarıp çalışacağım. Öteki projelerim de var. Topkapı Sarayı’ndan haber bekliyorum. Topkapı Sarayı’ndaki pabuç ve çizme koleksiyonu hakkında bir kitap yazmak istiyorum. Yarısından da fazlası yazılmış durumda. Yarım bir proje. Sonra Avrupa Saraylarında Türk odaları çalışması var ancak tekrar Avrupa’ya bu yaşta gidemeyeceğim.”
2. Bayezid Hamam Kültürü Müzesi’ni de kendisinin hazırladığını anlatan Atasoy, şöyle konuştu:
“O müze edebiyat fakültesinin bitişiğindeydi. Daima çalışma odamın penceresinden onu görürdüm. Büsbütün İstanbul Üniversitesi’ne verilmesi için de çalışmaları büsbütün ben yürüttüm. Orada sigara kaçakçılığı yapılıyordu, harabe halindeydi. Yarısı vakıflarındı, yarısı İstanbul Üniversitesi’nindi. Fotoğraflarını çektim. Bir bütün halinde bir şey yapalım istedim. Sonra onarımı başladı, onarımı takip ettim. Çok hoş çalıştılar. ‘Buna ne işlev verelim’ deyince mimarisine hiç dokunmadan ‘hamam kültürü müzesi yapabilirsiniz’ fikrini verdim ve müzenin üretimini ben üstlendim. Üniversiteden hiç para almadan bütün dostlarımın meskenlerinde eski hamam kültürü eşyalarına göz koydum. Bütün müzenin eşyasını tamamladım. Müzayedelerden de eşya topladım.”
Nurhan Atasoy, gençlere de tavsiyelerde bulundu: “Gençler çalışsınlar, çalışsınlar… Mevzunun içine girdikçe, ayrıntılara baktıkça insanın daha çok çalışası geliyor, çok daha zevk almaya başlıyor. Benim üzere zevkinin peşinden koşan beşerler olur. Allah ömür verdikçe çalışayım, çalışamadığım bir ömür istemiyorum. Kitaplarımı daima bir virgülle bitirdim. Ne demek bu? Yani kitap bitmiş değil. Gençler o mevzuları daha da genişletsinler, tamamlasınlar ve noktayı koysunlar. Ben nokta koymuyorum. Sonra hiçbir çalışmayı ‘ben yazdım, bitirdim’ demesinler. Her vakit her çalışma daha fazla çalışmayı gerektirir. Çalışmak çok zevkli bir şey, onun tadını alsınlar.”
