Oppenheimer, hiç Nobel kazanamadı lakin birebir projede yer alan 31 bilim insanı kazandı

Atom bombasının babası oldu, tarihe iz bıraktı. Son günlerde ismini taşıyan ve Amerikalı Prometheus: J. Robert Oppenheimer’ın Muvaffakiyet ve Acı Dolu Hikayesi isimli kitaptan uyarlanan sinema ile yine gündeme gelen bilim insanı hayatıyla dikkat çekmeye devam ediyor.

İnişli çıkışlı bir mesleğe sahip olan Oppenheimer bilhassa de yaptığı çalışmalar sonunda bulduğu bombanın Japonya’da Hiroşima ve Nagazaki’de kullanılmasından sonra reaksiyon çekti.

Sovyetler Birliği ile nükleer silahlanma yarışını önlemek hedefiyle nükleer gücün memleketler arası denetimi için faaliyetlerinde bulunması, hidrojen bombasının geliştirilmesine karşı sergilediği tavırlar nedeniyle ABD hükûmeti ve askeri kümelerin reaksiyonuyla karşılaştı. Tüm bunlara ABD Komünist Partisi’ne bağlı kişi ve kuruluşlarla geçmişte kurduğu ilgiler de eklenince 1954’teki bir güvenlik duruşmasının akabinde güvenlik müsaadesi iptal edildi.

Oysa Manhattan Projesi’nin mimarlarından biriydi. Ve bu projede yer alan kendisi hariç pek çok bilim insanı Nobel Ödülü’ne layık görülmüştü. Oppenheimer ise hiçbir vakit Nobel Mükafatı kazanamadı. Üstelik bilim insanı; 1946, 1951 ve 1967’de üç defa Nobel Fizik Ödülü’ne aday gösterildi.

Dinamitin mucidi Alfred Nobel’in vasiyeti ile insanlığa hizmet edenleri ödüllendirmek için verilen ödüllere Oppenheimer hiçbir vakit lâyık görülmedi.

MANHATTAN PROJESİ NEDİR?

Manhattan Projesi, İkinci Dünya Savaşı sırasında birinci nükleer silahları üretmek üzere oluşturulan bir araştırma ve geliştirme projesi.

New Mexico eyaletine bağlı Los Alamos’ta kurulan laboratuvarın yöneticisi ise Oppenheimer’dı.

Manhattan Projesi’nde pek çok bilim insanı yer aldı ve birçoğu da Oppenheimer’ın tersine Nobel Mükafatı kazandı. İşte o isimler…

Niels Bohr (Nobel Fizik Mükafatı – 1922)

Niels Bohr, kuantum mekaniği ve atomun yapısının anlaşılması üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan Kopenhag doğumlu bir fizikçiydi.

1943’te Nazi işgali altındaki Danimarka’dan kaçtıktan sonra Bohr, Manhattan Projesi’nde danışmanlık yapmaya başladı. Bohr, ünü nedeniyle Nicholas Baker takma ismiyle seyahat etti. Vaktini Londra, Washington, DC ve Los Alamos’ta geçirdi. Bilim insanlarının birçok ona “Nick Amca” dedi.

James Franck (Nobel Fizik Mükafatı – 1925)

James Franck, Gustav Ludwig Hertz ile 1925’te Nobel Fizik Ödülü’nü paylaştı. Niels Bohr’un atomik yapı teorisini destekleyen bir deney gerçekleştirdi.

Franck, Chicago Üniversitesi Metalurji Laboratuvarı’nda kimya kısmının yöneticisi olarak vazife yaptı. Ayrıyeten, Japonya’ya atılmadan evvel uzak bir bölgede atom bombasının gücünün açıkça gösterilmesini öneren Franck Raporu’nun da yazarıydı.

Arthur Compton (Nobel Fizik Mükafatı – 1927)

Compton tesiri yahut Compton saçılması ile tanınır. Compton, etkiyi 1922’de X-ışını fotonlarıyla yaptığı bir deney sırasında keşfetti ve bu da mükafatı kazanmasını sağladı.

Compton, Chicago Met Lab’ın proje yöneticisiydi ve daha sonra bomba üzerinde çalışma mühleti ve bilim ile dinin birbirini etkileme yolları hakkında bir kitap yazdı.

Harold Urey (Nobel Kimya Mükafatı – 1934)

Harold Urey, bir hidrojen izotopunu çıkarmak için 1932’de sıvı hidrojeni damıttı. Savaş sırasında Urey, uranyum-235’i uranyum-238’den ayırmak için gazlı difüzyon yolunun oluşturulmasına katkıda bulundu.

James Chadwick (Nobel Fizik Mükafatı – 1935)

1932’de James Chadwick, atom çekirdeğinin protonlara ek olarak nötron ismi verilen başka yüksüz parçacıkları da içerdiğini gösterdi.

Chadwick, Manhattan Projesi’nde değerli bir pozisyonda yer aldı. Hem Amerikan hem de İngiliz planlarına ve projeyle ilgili bilgilere eşsiz bir erişimi vardı. Washington, DC’ye taşınmadan evvel kısa bir mühlet Los Alamos’ta yaşadı.

Enrico Fermi (Nobel Fizik Mükafatı – 1938)

1930’larda Enrico Fermi, Chicago Üniversitesi’nde deneysel bir reaktör yığını inşa etti. Dünyanın birinci denetimli, kendi kendini idame ettiren nükleer tepkisi oldu. Daha sonra Los Alamos’a gitti ve atmosferin tutuşup tutuşmayacağına dair latife yollu argümanlara girdiği Trinity Testi’nde yer aldı.

Ernest Lawrence (Nobel Fizik Mükafatı – 1939)

Lawrence hem Oak Ridge’de hem de Berkeley’de vakit geçirdi ve ayrıyeten Trinity Testine şahit oldu. Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarı ve Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı’nın her ikisi de onun ismini alır.

Isidor Isaac Rabi (Nobel Fizik Mükafatı – 1944)

Oppenheimer’ın müdür yardımcısı durumu teklifini geri çevirmesine karşın, Rabi tekrar de projede yer aldı. Savaş araştırmalarının birden fazla radarla ilgili olsa da Trinity Testi de dahil olmak üzere Los Alamos’ta vakit geçirdi.

Hermann Müller (Nobel Fizyoloji yahut Tıp Mükafatı – 1946)

1943 ile 1944 yılları ortasında Muller, Manhattan Projesi’nde radyasyonun tesirlerini inceleyen deneylerde danışmanlık yapan sivil bir danışmandı.

Edwin McMillan (Nobel Kimya Mükafatı – 1951)

Edwin McMillan, Glenn Seaborg ile uranyum bombardımanı yaparak yeni elementler yaratma çalışmaları ile Nobel Ödülü’nü kazandı.

Los Alamos’ta McMillan, iç patlama araştırması üzerine çalıştı. Karısı Elsie McMillan, New Mexico’da geçirdikleri vaktin detaylarını içeren “Atom ve Havva” isimli bir kitap yazdı.

Glenn Seaborg (Nobel Kimya Mükafatı – 1951)

Seaborg, Chicago Üniversitesi Metalurji Laboratuvarı’nda uranyumdan plütonyumun nasıl çıkarılacağını bulmak için çalıştı. 1961’den 1971’e kadar Atom Enerjisi Komisyonu başkanı olarak görev yaptı.

Felix Bloch (Nobel Fizik Mükafatı – 1952)

Hans Bethe ile hem teorik sorunlar hem de patlama üzerine çalışan Bloch, Los Alamos’ta çok istikametli bir figürdü. Lakin daha az militarize bir kültürü tercih ederek Harvard Üniversitesi’nde radar üzerinde çalışmak için ayrıldı.

Edward Purcell (Nobel Fizik Mükafatı – 1952)

Savaş sırasında çoğunlukla MIT Rad Laboratuvarı’nda mikrodalga radyasyon araştırmasıyla ilgilenen Purcell, Trinity Test bombası için birtakım çalışmalara da yardımcı oldu.

Emilio Segre (Nobel Fizik Mükafatı – 1959)

Los Alamos’taki radyoaktivite grubunun başkanı olarak Segrè, Trinity test bombası patladıktan sonra fisyon eserlerinin radyoaktivitesini ve gama radyasyonunu ölçtü.

Owen Chamberlain (Nobel Fizik Mükafatı – 1959)

2. Dünya Savaşı sırasında California Üniversitesi, Berkeley’de yüksek lisans okulunda olan Chamberlain, Manhattan Projesi’ne katıldı ve Segrè altında çalıştı. 1980’lerde bombalamalar için özür dilemek üzere Hiroşima’daki Barış Anıtı Parkı’nı ziyaret etti.

Willard Libby (Nobel Kimya Mükafatı – 1960)

Libby, Columbia Üniversitesi’nde atom bombası için gerekli olan uranyumdan izotopları ayırmak için gazlı difüzyon yolunu geliştirdi. 1950’lerde, Nobel ödüllü arkadaşı Linus Pauling’in nükleer silah denemelerinin yasaklanması davetinde bulunan dilekçesine karşı çıktı. Savaştan sonra Manhattan Projesi’nde de çalışan bir fizikçi olan Leona Woods Marshall Libby ile evlendi.

Eugene Wigner (Nobel Fizik Mükafatı – 1963)

Wigner, Leo Szilard’ın Einstein tarafından imzalanan ve Lider Franklin D. Roosevelt’i uranyum araştırmalarına yatırım yapmaya çağıran 1939 tarihli mektubuna katkı sağladı. Wigner, Chicago Met Lab’da uranyumun plütonyuma dönüştürülmesi için üretim nükleer reaktörleri tasarlayarak çalıştı.

Maria Goeppert Mayer (Nobel Fizik Mükafatı – 1963)

Edward Teller’a hidrojen bombası araştırmasında yardımcı olmak için Los Alamos laboratuvarına katıldı. Goeppert Mayer, mesleğinin büyük bir kısmında kocasıyla tıpkı üniversitede çalışmasına müsaade vermeyen adam kayırmacılık kuralları tarafından engellendi, lakin 1960 yılında 58 yaşındayken San Diego’daki California Üniversitesi’nde profesör oldu.

Richard Feynman (Nobel Fizik Mükafatı – 1965)

24 yaşındaki Fenynman, Los Alamos’a geldiğinde doktorasını daha yeni tamamlamıştı. Hans Bethe’nin teorik kısmında çalıştı. Herkesin gözlerini korumak için taktığı kara gözlüklerden kaçınan Feynman, camın ultraviyole ışığı filtrelemesine güvenerek Trinity bombasının bir kamyonun ön camının gerisinden patlamasını izledi.

Julian Schwinger (Nobel Fizik Mükafatı – 1965)

Chicago Met Lab’da kısa bir müddet çalıştıktan sonra Schwinger, MIT’deki Radyasyon Laboratuvarı’nda radara odaklandı.

Robert Mulliken (Nobel Kimya Mükafatı – 1966)

Mulliken, Chicago Üniversitesi Met Laboratuvarı’nda yöneticiydi ve Szilard Dilekçesi’ni imzaladı. Moleküler yörünge teorisine katkılarından ötürü “Bay Molekül” olarak biliniyordu.

Hans Bethe (Nobel Fizik Mükafatı – 1967)

Oppenheimer, Bethe’yi Los Alamos’un iç patlama, kritik kütle ve inisiyasyon üzere karmaşık meseleleri çözmekten sorumlu teorik kısmının başına geçmesi için işe aldı. 1990’lar boyunca ve 2000’lerin başında Bethe, Manhattan Projesi’nin hala yaşayan en kıdemli üyelerinden biriydi ve pozisyonunu dünyanın her yerindeki bilim insanlarını yeni kitle imha silahlarının geliştirilmesini ve üretilmesini durdurmaya çağırmak için kullandı.

Luis Alvarez (Nobel Fizik Mükafatı – 1968)

Radar araştırmasından Manhattan Projesi’ne geçen Alvarez, hem Chicago hem de Los Alamos’ta çeşitli alanlarda çalıştı. Bayo Canyon’da bir dizi iç patlama testiyle şok dalgalarının tesirlerini inceledi. Ayrıyeten 1980’de Alvarez ve oğlu jeolog Walter Alvarez, tortul katmanlarda alışılmadık derecede yüksek iridyum düzeyleri keşfettikten sonra Dünya’ya bir asteroidin çarptığını ve bunun da dinozorların yok olmasına neden olduğunu öne sürdüler.

James Rainwater (Nobel Fizik Mükafatı – 1975)

Rainwater, deneysel fizikçi Chien-Shiung Wu ile birlikte SAM laboratuvarının siklotronunu kullanan bir Columbia Üniversitesi lisansüstü öğrencisiydi. Tezinin saklılığı kaldırıldığı 1946 yılına kadar doktorasını almak için beklemek zorunda kaldı.

Aage Bohr (Nobel Fizik Mükafatı – 1975)

Babası Niels Bohr’un asistanı olarak çalışan Aage Bohr, Manhattan Projesi’nin birtakım üyeleri için tercümanlık yapmada da tesirli oldu.

Val Fitch (Nobel Fizik Mükafatı – 1980)

Fitch, Ordunun Özel Mühendis Müfrezesi’ne alındığında henüz 21 yaşındaydı. Trinity test patlatma takımının bir üyesi oldu ve zamanlama aparatının dizaynına yardım etti.

Jerome Karle (Nobel Kimya Mükafatı – 1985)

Plütonyum kimyasını araştıran Karle, savaş sona erdiğinde X-ışını kristalografi çalışmalarına Washington, DC’deki ABD Deniz Araştırma Laboratuvarı’nda devam etti.

Norman Ramsey (Nobel Fizik Mükafatı – 1989)

1943’te Los Alamos laboratuvarına katılan Ramsey, bombayı gayesine ulaştırmanın yollarını araştırdı ve B-29’un onu dahili olarak taşıyabilecek tek ABD uçağı olduğunu fark etti. Ayrıyeten Tinian Adası’ndaki bombaların montajına da yardım etti.

Joseph Rotblat (Nobel Barış Mükafatı – 1995)

Los Alamos’ta James Chadwick ile kısa bir mühlet çalıştıktan sonra Rotblat, 1944’ün sonlarında Manhattan Projesi’nden ayrıldı. Daha sonra bunun ahlaki nedenlerle olduğunu zira Almanların o sırada nükleer silah yapma kabiliyetinin olmadığını söyledi. 1955’te Russell-Einstein Manifestosu’nu imzaladı. Filozof Bertrand Russell tarafından yazılan ve vefatından kısa bir müddet evvel Enstinen tarafından da imzalanan evrak, hidrojen bombalarıyla yapılacak bir savaşın insan ırkının sonunu getirebileceği ihtarında bulunuyor.

Frederick Reines (Nobel Fizik Mükafatı – 1995)

Reines fizik doktorasını 1944’te aldı. Feynman onu Los Alamos’taki teorik kısımdaki kümesine aldı. Savaştan sonra Reines, nötrino araştırmasını yürüttüğü periyot de dahil olmak üzere birkaç yıl Los Alamos Ulusal Laboratuvarı’nda kaldı.

Roy Glauber (Nobel Fizik Mükafatı – 2005)

Glauber, 18 yaşında hâlâ Harvard’da öğrenciyken Manhattan Projesi’ne katılan en genç bilim insanlarından biri oldu. Feynman’la birlikte bombanın kritik kütle hesaplamaları üzerinde çalıştı. Glauber doktora derecesini aldıktan sonra, Oppenheimer ona Institute for Advanced Study’de bir konum teklif etti.