Demans, beyin işlevlerinin geri dönüşsüz bir biçimde bozulduğu bir hastalıktır. Yaşlılıkla ilişkilendirilen bu durum, hafıza kaybı, düşünme zahmeti, lisan problemleri ve kişilik değişiklikleriyle kendini gösterir. Erken teşhis ve uygun tedavi, demansın tesirlerini hafifletebilir ve hayat kalitesini artırabilir. Demansla gayrette dayanak ve anlayış kıymetlidir. Her unutkanlık, önemli bir sorunun habercisi olabilir.
DEMANS NEDİR?
Demans, beyin işlevlerinin ilerleyici bir biçimde bozulduğu, çoklukla yaşlılık devrinde ortaya çıkan bir nörolojik hastalıktır. Demans, hafıza kaybı, düşünme yeteneğinin azalması, dikkat eksikliği, lisan sıkıntıları ve kişilik değişiklikleri üzere belirtilerle karakterizedir. Bu hastalığın en yaygın çeşidi Alzheimer hastalığıdır, fakat demans öbür nedenlerle de ortaya çıkabilir.
Demans, beyindeki hudut hücrelerinin hasar görmesi yahut ölmesi sonucu meydana gelir. Bu durum, beyindeki bağlantı ve bilgi sürece süreçlerinin etkilenmesine yol açar. Hastalık ekseriyetle yavaş bir formda ilerler ve vakitle semptomlar daha da besbelli hale gelir.
Demansın kesin nedeni bilinmemektedir, lakin birtakım risk faktörleri bulunmaktadır. Yaş, genetik faktörler, kalp hastalığı, yüksek tansiyon, diyabet, obezite, yetersiz fizikî aktivite, sigara içme ve düşük eğitim seviyesi üzere faktörler demans riskini artırabilir.
Demansın tedavisi tam olarak mümkün olmasa da, birtakım tedavi yolları semptomları yönetmeye yardımcı olabilir. İlaçlar, bilişsel ve davranışsal terapiler, hayat üslubu değişiklikleri ve destekleyici hizmetler, demansla başa çıkmada kullanılan yaklaşımlardan bazılarıdır. Erken teşhis ve tedavi, hastalığın ilerlemesini yavaşlatabilir ve ömür kalitesini artırabilir.
Demans, hastalığın tesirleri nedeniyle hem bireyin kendisi hem de aile üyeleri için kuvvetli bir durum olabilir. Bu nedenle, demansla yaşayan şahıslara dayanak sağlamak, anlayış ve empati göstermek değerlidir. Ayrıyeten, demansın önlenmesine yönelik sağlıklı yaşam tarzı seçimleri, beyin sıhhatini korumak için kıymetlidir.
DEMANS BELİRTİLERİ NELER?
Demansın belirtileri, hastalığın ilerleyiciliği ve beyindeki hasarın yaygınlığına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Lakin genel olarak aşağıdaki belirtiler demans hastalarında sıkça görülür:
Hafıza problemleri: Birinci belirtiler çoklukla hafıza kaybıdır. Kişi, yeni bilgileri öğrenme, hatırlama ve hatırladıklarını düşünme yeteneklerinde zorluklar yaşayabilir. Bilhassa günlük ömürde kıymetli olan bilgileri unutma sıklıkla görülür.
Bilişsel meseleler: Düşünme yeteneklerinde azalma ve zihinsel fonksiyonlarda bozulma meydana gelir. Mantıksal düşünme, sorun çözme, dikkat, odaklanma ve planlama üzere maharetlerde zorluklar ortaya çıkabilir. Soyut kavramları manaya yahut matematiksel süreçleri gerçekleştirme üzere misyonlarda zahmet yaşanabilir.
Dil sıkıntıları: Konuşma ve lisan yeteneklerinde bozulma olabilir. Sözleri bulma zahmeti, cümleleri düzgün kuramama, konuşulanları manaya problemleri ve söz etme zahmeti üzere sıkıntılar görülebilir.
Yön bulma ve mekansal sıkıntılar: Kişi, tanıdık yerlerde kaybolma, tarafları karıştırma yahut bir yerin sistemini algılamada zorluk yaşayabilir. Bu durum, seyahat etme yahut tanıdık olmayan yerleri keşfetme konusunda zahmet çekmesine neden olabilir.
Kişilik ve davranış değişiklikleri: Demans hastalarında kişilik ve davranış değişiklikleri sıkça görülür. Örneğin, huzursuzluk, sonluluk, depresyon, dert, şüphecilik, paranoya, öfke patlamaları yahut toplumsal uyumsuzluk üzere belirtiler ortaya çıkabilir.
Günlük aktivitelerde zorluklar: Demans ilerledikçe günlük hayat aktiviteleri zorlaşabilir. Örneğin, giyinme, yemek yeme, ferdî bakım, mesken işleri üzere kolay vazifeleri yapma konusunda zahmetler ortaya çıkabilir.
DEMANS NEDENLERİ?
Demansın birçok farklı nedeni olabilir. Aşağıda demansın yaygın nedenlerine ve risk faktörlerine birkaç örnek verilmiştir:
Alzheimer hastalığı: Demansın en yaygın nedeni Alzheimer hastalığıdır. Alzheimer, beyinde protein birikimi ve hudut hücreleri ortasındaki irtibatı engelleyen plak ve nörofibriler yumaklar ismi verilen lezyonların oluşmasıyla karakterizedir. Nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi üzere faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir.
Vasküler demans: Vasküler demans, beyindeki kan damarlarında meydana gelen sıkıntılar nedeniyle ortaya çıkar. Örneğin, inme, kan pıhtıları yahut kan damarlarının daralması üzere durumlar beyin hücrelerine kâfi oksijen ve besin sağlayamaz, bu da beyin hasarına ve demans belirtilerine yol açabilir.
Lewy cisimciği demansı: Lewy cisimciği demansı, beyindeki Lewy cisimcikleri ismi verilen olağandışı protein birikimlerinin neden olduğu bir demans cinsidir. Bu durumda, hareket denetiminin yanı sıra dikkat, fikir ve bellek üzere bilişsel fonksiyonlar de etkilenebilir. Lewy cisimciği demansı, Parkinson hastalığına misal semptomlar da içerebilir.
Frontotemporal lob dejenerasyonu: Bu demans çeşidi, frontotemporal loblardaki hudut hücrelerinin hasar görmesi yahut ölmesi sonucu ortaya çıkar. Bu durumda, kişilik değişiklikleri, lisan bozuklukları ve bilişsel fonksiyonlarda azalma görülebilir.
Normal basınçlı hidrosefali: Beyindeki beyin omurilik sıvısı (BOS) sirkülasyonunun bozulduğu durumlarda olağan basınçlı hidrosefali gelişebilir. Bu durum, beyin omurilik sıvısının birikmesine ve beyin dokusunda basınca neden olarak demans belirtilerine yol açabilir.
Risk faktörleri ortasında yaş (özellikle 65 yaş ve üstü), ailede demans hikayesi, genetik faktörler (bazı genetik mutasyonlar demans riskini artırabilir), kalp hastalığı, yüksek tansiyon, diyabet, obezite, sigara içme, yetersiz fizikî aktivite ve düşük eğitim seviyesi yer alır.
DEMANS NASIL TEŞHİS EDİLİR?
Demans teşhisi çoklukla bir dizi kıymetlendirme ve testle yapılır. Teşhis süreci çoklukla bir sıhhat uzmanı, nörolog yahut geriatri uzmanı tarafından yürütülür. Aşağıda, demans teşhisi için yaygın olarak kullanılan tekniklerden kimilerini bulabilirsiniz:
Klinik kıymetlendirme: Sıhhat uzmanı, hastanın semptomlarını, tıbbi hikayesini ve genel sıhhat durumunu kıymetlendirir. Bilişsel işlevler, lisan hünerleri, bellek, dikkat, sorun çözme yetenekleri üzere alanlarda bir kıymetlendirme yapılır. Ayrıyeten kişilik ve davranış değişiklikleri de gözlemlenir.
Bilişsel testler: Bir dizi bilişsel test, hastanın zihinsel fonksiyonlarını kıymetlendirmek için kullanılır. Mini-Mental Durum Muayenesi (MMSE) ve Montreal Bilişsel Kıymetlendirme Ölçeği (MoCA) üzere testler, hafıza, dikkat, lisan ve öteki bilişsel marifetleri değerlendirmeye yardımcı olur.
Nöropsikolojik testler: Ayrıntılı nöropsikolojik testler, bilişsel fonksiyonların daha detaylı bir formda değerlendirilmesini sağlar. Bu testler, hafıza, dikkat, lisan, sorun çözme, soyut düşünme ve uzamsal marifetler üzere çeşitli bilişsel alanları amaç alır.
Görüntüleme testleri: Beyindeki yapısal ve fonksiyonel değişiklikleri görmek için görüntüleme testleri kullanılabilir. Bilgisayarlı tomografi (BT) yahut manyetik rezonans görüntüleme (MRG), beyin dokusunu, lezyonları, atrofiyi yahut kan damarlarında meseleleri göstermek için kullanılabilir.
Laboratuvar testleri: Kan testleri, demansın altta yatan nedenlerini belirlemeye yardımcı olabilir. Örneğin, tiroid işlev testleri, vitamin eksiklikleri yahut enfeksiyonlar üzere geri dönüşümlü nedenlerin araştırılmasına yardımcı olabilir.
Elektroensefalogram (EEG): EEG, beyin aktivitesini ölçmek için kullanılan bir testtir. Kimi demans çeşitleri, beyin dalgalarında karakteristik değişikliklere sahip olabilir.
DEMANS TEDAVİSİ NASIL?
Demansın tam bir tedavisi olmasa da, belirtilerin yönetilmesi, ilerlemenin yavaşlatılması ve ömür kalitesinin artırılması için bir dizi tedavi prosedürü ve stratejisi mevcuttur. Tedavi ekseriyetle multidisipliner bir yaklaşımla yürütülür ve hastanın ferdi gereksinimlerine nazaran uyarlanır. İşte demans tedavisinde kullanılan kimi prosedürler:
İlaçlar: Kimi ilaçlar, demans semptomlarının idaresinde kullanılır. Örneğin, Alzheimer hastalığında kullanılan kolinesteraz inhibitörleri (donepezil, rivastigmin, galantamin), bilişsel fonksiyonları uygunlaştırma yahut semptomları hafifletme gayesiyle kullanılabilir. Ayrıyeten, birtakım durumlarda antidepresanlar, anksiyolitikler yahut antipsikotikler üzere ilaçlar da semptomları yönetmek için kullanılabilir.
Bilişsel ve davranışsal terapiler: Bilişsel ve davranışsal terapiler, demanslı bireylerin zihinsel fonksiyonlarını, hafıza marifetlerini ve günlük ömür maharetlerini geliştirmek için kullanılır. Bu terapiler, bilişsel idmanlar, hatırlatıcı stratejiler, davranış idaresi teknikleri ve irtibat maharetleri eğitimini içerebilir.
Fiziksel antrenman: Sistemli fizikî aktivite, beyin sıhhatini ve bilişsel işlevleri desteklemek için değerlidir. Antrenman, demans ilerlemesini yavaşlatabilir, zihinsel esnekliği artırabilir ve genel ömür kalitesini güzelleştirebilir. Uygun bir antrenman programı, hastanın fizikî yetenekleri ve sıhhat durumu dikkate alınarak belirlenmelidir.
Beslenme idaresi: İstikrarlı ve sağlıklı bir beslenme, beyin sıhhatini desteklemek için değerlidir. Omega-3 yağ asitleri, antioksidanlar ve B vitamini üzere beyin sıhhati için yararlı besinlerin tüketimi teşvik edilir. Ayrıyeten, demansla bağlı olabilecek hipertansiyon, diyabet yahut obezite üzere başka sıhhat sıkıntılarının denetim altına alınması değerlidir.
Düzenli takip ve destekleyici hizmetler: Demanslı bireylerin tertipli takibi ve destekleyici hizmetlere erişimi kıymetlidir. Bu, sıhhat uzmanları, toplumsal hizmet uzmanları, psikologlar ve takviye kümeleri aracılığıyla sağlanabilir. Ailelerin ve bakıcıların eğitimi, danışmanlık ve dayanak alma imkanları da değerlidir.
